Als we bij de inzet van technologie iets nodig hebben, dan is het verbeelding. Dat stelde Ruha Benjamin, hoogleraar sociologie bij Princeton University, deze maand bij debatplatform De Dépendance. Benjamins betoog voor meer verbeelding, samen met dat van AI-hoogleraar Sennay Ghebreab, leidde tot tien adviezen voor een betere maatschappij.
Door Inge Janse
Ruha Benjamin was 16 juli 2025 te gast bij De Dépendance, het platform voor stadscultuur en publiek debat in Rotterdam onder leiding van Thijs Barendse. Centraal stond daarbij haar nieuwe boek ‘Imagination: A Manifesto’. De eerste reactie op haar betoog kwam van Sennay Ghebreab, hoogleraar Socially Intelligent AI bij de Universiteit van Amsterdam. Het gesprek vond plaats in debatcentrum Arminius in Rotterdam, en werd geleid door historicus Marianne Klerk.
1. Repareer niet de technologie, maar de mens
Technologie is een spiegel van de mensen die haar gemaakt hebben. Problemen (zoals racisme of uitsluiting) ontstaan niet door fouten in de technologie, maar door de opvattingen en doelen van de mensen erachter. Technologie die de maatschappij ten goede komt, vereist dat de mensen erachter deze visie delen.
2. Van oneindig naar caleidoscopisch
Het gesprek over hoe we welke technologie inzetten, wordt vooral gevoerd door de overheid en big tech. Dat zijn twee spiegels die elkaar oneindig reflecteren, waardoor een kokervisie ontstaat. Het is cruciaal om een derde spiegel toe te voegen: die van de maatschappij. Hierdoor ontstaat een caleidoscopisch beeld dat aangepast kan worden om het juiste te vinden.
3. Ga voor nieuw, niet voor nieuw-achtig
Vaak kunnen we moeilijk bepalen of de gevolgen van een nieuwe technologie goed of slecht zijn. Gelukkig zijn er twee eenvoudige hulpmiddelen om daarachter te komen.
A: kijk of de technologie problemen in het hier en nu oplost. Alarmbellen moeten gaan rinkelen als zij verwijst naar een verre toekomst waarin alles goed komt, en waarbij de huidige problemen er gewoon even bij horen.
B: achterhaal of de technologie daadwerkelijk nieuwe oplossing voor problemen geeft. Wees kritisch op oplossingen die ‘nieuw-achtig’ zijn. Deze doen alsof ze de oude problemen oplossen, maar vertrekken vanuit de structuur die deze problemen veroorzaakte. Denk aan algoritmen die werken met postcodes, terwijl juist die postcodes al een historische segregatie van mensen in zich dragen. Echt nieuwe oplossingen pakken problemen fundamenteel anders aan.
4. Niet wat er kan, maar wat er moet
We handelen te makkelijk vanuit de modus dat we doen wat technologie kan. Technologie bepaalt dan onze keuzes. Ten grondslag daaraan ligt het gebrek aan eigen visie op de gewenste maatschappij, waardoor we niets bewust nastreven. Hebben we een duidelijke visie, dan kunnen we ook veel makkelijker bewuster omgaan met technologie. Bepaal dus eerst waar je naartoe wil, en kijk dan pas of en hoe technologie daarbij kan helpen.
5. Wees kritisch op de artificial intelligentsia
De mensen achter de big tech, de zogenoemde artificial intelligentsia zoals Jeff Bezos en Elon Musk, vallen in de historische dominante groep van witte, hoogopgeleide mannen. We zijn gewend hen te veel van hun fouten te vergeven, terwijl we van mensen buiten die groep niets minder dan perfectie verwachten. Wees op iedereen even kritisch, en misschien juist wel kritischer op die artificial intelligentsia.
6.Blijf spelen, blijf dromen
We moeten een omgeving voor onszelf creëren waarin we vrij kunnen blijven denken en dromen. Door ons te conformeren aan wat van ons gevraagd wordt, en te doen wat van ons verwacht wordt (zoals op school en werk), verliezen we onze creativiteit. Terwijl dat juist dé eigenschap is waarmee we het verschil kunnen maken. Zoek omgevingen op die je de ruimte geven nieuwe werelden voor te stellen.
7. Zet in op het goede
We moeten onze energie niet verliezen aan het bestrijden van wat verkeerd is en ons frustreert. Cultiveer juist dat wat goed is en meer liefde verdient, zet in op wat je wél wilt. Sluit je aan bij lokale gemeenschappen die het juiste doen.
8. Draai de lens van technologie om
Gebruik de wapens van the powers that be juist tegen hen. Gebruik of ontwikkel tools die de lens van technologie (die vaak racistisch en uitsluitend is) omdraaien. Zij zoomen in op die dominante krachten, zoals bedrijven en overheden. Zo is er een app die op een kaart laat zien (op basis van voorspellende statistiek) waar in een stad de meeste witteboordencriminaliteit plaatsvindt. Ook zijn er talloze apps die juist de misstanden bij verhuurders en vastgoedbezitters laten zien.
9. Ga coalities aan
Critici van technologie strijden te vaak geïsoleerd. Het is cruciaal om coalities te vormen en samen op te trekken. Niet alleen vergroot dat je denkraam, het zorgt er ook voor dat je kritische massa krijgt en de andere kant wel op je móet reageren.
10. Een beter milieu begint bij het systeem
Bestraf jezelf niet voor je eigen fouten. Natuurlijk mag je jezelf afvragen of de klimaateffecten van AI-opdrachten het de resultaten waard zijn. Maar vraag je vooral af: hoe kan het dat AI en andere technologie zo zijn ontwikkeld dat zij negatieve gevolgen hebben? Bekritiseer niet jezelf, maar het systeem. Dat systeem zelf moet beter functioneren, zodat jij dat ook kan. Bedrijven moeten daarom beter verantwoordelijk te stellen zijn voor de gevolgen van de producten die zij maken.
Actiepunten
Voor onszelf als Centre for Bold Cities noteren we drie actiepunten.
Ons doel moet altijd zijn om keuzes over technologie zo veel mogelijk in de context van de maatschappij te plaatsen. Bij ons onderzoek werken we daarom altijd samen met de maatschappij, eerder nog dan met de politiek en het bedrijfsleven, omdat het daar allemaal begint.
Waar mogelijk zetten we zelf technologie in om de lens om te keren en zo overheid en bedrijfsleven te analyseren. Maatschappelijk actie-onderzoek is daarbij cruciaal.
We werken aan manieren om ervoor te zorgen dat ook beleidsmakers leren denken vanuit imaginaire werelden en werken aan écht nieuwe oplossingen. We willen er daarom achter komen hoe we deze inzichten op de juiste plek laten landen en beklijven.